Trong hành trình tìm kiếm sự giàu có, chúng ta thường đọc nhiều cuốn sách về tài chính cá nhân, nhưng hiếm có cuốn nào đi sâu vào cách chúng ta nghĩ và hành động về tiền bạc như cuốn “The Psychology of Money” của Morgan Housel. Dưới đây là 18 bài học quan trọng mà cuốn sách này mang lại, giúp bạn hiểu rõ hơn về tiền bạc và cách nó ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta.
Bài học 1: Không ai là điên khi nói về tiền của họ
Khi đề cập đến tiền bạc, chúng ta dễ dàng phán xét người khác dựa trên quan điểm hoặc nơi họ đầu tư tiền của mình. Chúng ta có thể coi ai đó đầu tư vào vàng là sống ở thế kỷ 16, hoặc người đầu tư vào NFT là sống trong thế giới ảo tưởng. Tuy nhiên, mỗi quyết định tài chính của người khác đều được họ đưa ra dựa trên thông tin họ có và cách họ nhìn nhận thế giới tại thời điểm đó.
Chẳng hạn, cha mẹ tôi sinh ra trong thời kỳ chiến tranh và trưởng thành ở một quốc gia bị tàn phá, vì vậy họ có một quan điểm nhất định về tiền bạc. Với họ, thực phẩm không phải thứ để lãng phí, vì họ không bao giờ biết bữa ăn tiếp theo sẽ đến từ đâu. Họ cũng làm việc bất cứ khi nào có thể vì tự do chọn công việc là một điều xa xỉ, và thị trường chứng khoán thì nghe có vẻ như một trò lừa đảo. Do đó, chúng ta cần cẩn trọng trước khi phán xét người khác. Mỗi người đều có những trải nghiệm và quan điểm độc đáo của riêng mình.
Bài học 2: Hiểu rõ sự may mắn và rủi ro
Khi xây dựng sự giàu có, chúng ta không thể biết chắc chắn sự may mắn và rủi ro sẽ đóng vai trò như thế nào. Ranh giới giữa sự táo bạo đầy cảm hứng và liều lĩnh ngu ngốc có thể rất mỏng manh và chỉ rõ ràng khi nhìn lại quá khứ.
Chúng ta sống trong một thế giới cực đoan, nơi mà một quyết định có thể được ca ngợi là thiên tài hay bị chỉ trích là ngu ngốc, tùy thuộc vào kết quả. Chẳng hạn, Mark Zuckerberg đã từ chối lời đề nghị trị giá 1 tỷ USD của Yahoo vào năm 2006 để mua lại Facebook. Với cái nhìn từ hiện tại, quyết định này được ca ngợi là thông minh, nhưng cùng lúc đó, Yahoo bị chỉ trích vì từ chối lời đề nghị mua lại từ Microsoft. Sự thật là, chúng ta không bao giờ biết chắc điều gì là may mắn và điều gì là kỹ năng.
Vì vậy, hãy có một cách tiếp cận cẩn trọng với tiền bạc, sắp xếp cuộc sống tài chính của bạn sao cho không một khoản đầu tư tồi nào có thể xóa sổ bạn. Hãy giữ một lượng tiền mặt dự trữ, đa dạng hóa đầu tư và giảm chi phí sinh hoạt trong gia đình.
Bài học 3: Hiểu rõ sức mạnh của sự đủ
Khi nói đến việc tăng tài sản ròng, chúng ta thường coi trọng các kiến thức kỹ thuật như đầu tư, lập kế hoạch thuế và dự báo tài chính. Tuy nhiên, kỹ năng tài chính khó nhất là biết khi nào là đủ.
Con người luôn muốn nhiều hơn. Tôi từng rất vui với chiếc xe Civic mới của mình, cho đến khi nhìn thấy hàng xóm lái một chiếc Tesla mới. Tôi từng hạnh phúc với khoản thưởng 2000 USD cuối năm, cho đến khi biết rằng đồng nghiệp của tôi nhận được 3000 USD. Khi bạn không biết đủ là gì, bạn sẽ dành cả đời theo đuổi một mục tiêu không bao giờ đạt được, sống một cuộc đời không bao giờ thỏa mãn.
Vì vậy, hãy xác định rõ mức độ đủ cho mình bằng cách biết điều gì là quan trọng nhất với bạn, không phải điều gì quan trọng với người hàng xóm hay đồng nghiệp của bạn. Xác định mức độ giàu có đủ cho bạn và gắn bó với con số đó.
Bài học 4: Hiểu rõ sức mạnh kỳ diệu của lãi suất kép
Albert Einstein đã nói rất đúng rằng lãi suất kép là lực mạnh nhất trong vũ trụ. Tài sản của Warren Buffett hiện nay vượt hơn 100 tỷ USD, nhưng điều khiến nhiều người bất ngờ là 99% tài sản của ông đã được tạo ra sau sinh nhật lần thứ 50 của ông. Buffett đã trở thành tỷ phú vào năm 1986 khi ông 56 tuổi.
Buffett là một nhà đầu tư tài ba, nhưng không thể phủ nhận rằng lãi suất kép mới chính là “bí mật” giúp ông thành công. Bí quyết thực sự của ông nằm ở thời gian, ông đã là một nhà đầu tư tuyệt vời trong suốt ba phần tư thế kỷ. Bài học ở đây là không nên chỉ tìm kiếm những cổ phiếu thắng lợi, mà nên đầu tư ổn định trong một thời gian dài, sử dụng lãi suất kép để hưởng lợi.
Bài học 5: Hiểu rõ sự khác biệt giữa làm giàu và giữ giàu
Dễ dàng nhầm tưởng rằng kỹ năng để kiếm tiền và giữ tiền là giống nhau, nhưng thực tế chúng hoàn toàn khác nhau. Mike Tyson là một ví dụ điển hình về người kiếm tiền giỏi nhưng lại không giỏi giữ tiền. Ở đỉnh cao sự nghiệp, Tyson có thể kiếm được 30 triệu USD cho mỗi trận đấu, nhưng lối sống xa hoa đã khiến ông tuyên bố phá sản vào năm 2003 với khoản nợ 27 triệu USD.
Kiếm tiền đòi hỏi sự mạo hiểm, chẳng hạn như tin tưởng vào thị trường chứng khoán để tăng tài sản. Nhưng giữ tiền lại yêu cầu sự khiêm tốn và sợ hãi rằng những gì chúng ta đã kiếm được có thể biến mất chỉ trong chớp mắt.
Bài học 6: Hiểu rõ sự tác động của những sự kiện cực đoan
Chúng ta thường nghĩ rằng mọi sự kiện đều có tác động tương đương đến thị trường và nền kinh tế, nhưng thực tế là không phải vậy. Thường thì một số ít các sự kiện chiếm phần lớn kết quả.
Ví dụ, khi nhìn vào sự tăng trưởng của thị trường chứng khoán trong 50 hoặc 100 năm qua, chúng ta có thể nghĩ rằng tất cả các công ty đều đóng góp vào sự tăng trưởng đó. Tuy nhiên, khi nhìn sâu hơn, phần lớn các công ty trong chỉ số thực tế đều thất bại. Những cái tên như Apple và Amazon mới là những công ty thực sự đóng góp vào sự tăng trưởng.
Điều này không có nghĩa là chúng ta nên cố gắng xác định những sự kiện cực đoan này, mà thay vào đó, chúng ta nên tuân theo xu hướng chung và đầu tư dài hạn, vì những sự kiện này rất khó dự đoán.
Bài học 7: Hiểu rõ giá trị của thời gian và tự do
Một trong những điều tuyệt vời nhất mà bạn có thể mua bằng tiền là thời gian, và do đó là tự do. Hình thức giàu có cao nhất là khả năng thức dậy mỗi sáng và nói: “Hôm nay tôi có thể làm bất cứ điều gì tôi muốn.”
Với tôi, đây là một bài học cá nhân, vì tôi đã dành 20 năm trong cuộc đời chuyên nghiệp của mình trong một tổ chức nào đó, dù là quân đội, trường học hay công ty. Vào thời điểm đó, thật khó để hiểu giá trị của tự do tuyệt đối vì tôi chưa bao giờ thực sự trải nghiệm nó.
Hạnh phúc là một chủ đề phức tạp vì mỗi người đều khác nhau, nhưng nếu có một điểm chung trong hạnh phúc, đó là mọi người muốn kiểm soát cuộc sống của mình. Nếu bạn có khả năng mua lại thời gian, mua lại tự do, ngay cả khi chỉ là một chút, nó sẽ mang lại cho bạn lợi nhuận tốt nhất từ đồng tiền của mình.
Bài học 8: Không ai ấn tượng với chiếc xe của bạn
Khi bạn nhìn thấy ai đó lái một chiếc xe đẹp, bạn hiếm khi nghĩ: “Người lái xe này thật ngầu.” Thay vào đó, bạn nghĩ: “Nếu tôi có chiếc xe đó, mọi người sẽ nghĩ tôi ngầu.” Điều này có thể là ý thức hoặc tiềm thức, nhưng đó là cách con người suy nghĩ. Vì vậy, nếu bạn thích xe đẹp, hãy mua một chiếc vì bạn muốn nó, không phải để gây ấn tượng với người khác.
Bài học 9: Sự giàu có thực sự thường bị ẩn giấu
Chúng ta thường đánh giá sự giàu có của người khác qua những gì chúng ta nhìn thấy, vì đó là tất cả những gì chúng ta biết.. Tuy nhiên, đây là cách tồi tệ nhất để thực sự đánh giá sự giàu có của ai đó.
Chủ nghĩa tư bản hiện đại khiến việc “giả vờ giàu có cho đến khi thực sự giàu có” trở thành một ngành công nghiệp được tôn vinh. Sự thật là bất kỳ ai trong chúng ta có một điểm tín dụng tốt đều có thể trông giàu có nếu chúng ta muốn. Chúng ta có thể vay tiền để mua một chiếc Lamborghini mới, vay thế chấp để mua một căn biệt thự trị giá hai triệu đô la, và đặt chuyến đi đến Hy Lạp bằng thẻ tín dụng.
Nhưng sự giàu có thực sự lại nằm ở những gì chúng ta không nhìn thấy, bởi vì nó được xây dựng khi chúng ta không tiêu tiền. Vì vậy, lần tới khi bạn thấy ai đó sở hữu những thứ đắt tiền, đừng ấn tượng. Thế giới đầy những người trông có vẻ nghèo nhưng thực ra rất giàu, và những người trông có vẻ giàu nhưng thực ra đang sống nhờ vào tín dụng.
Bài học 10: Nếu muốn đạt được độc lập tài chính, bạn phải học cách tiết kiệm
Tiết kiệm là điều quan trọng hơn lợi nhuận đầu tư, thu nhập hay ngoại hình của bạn. Sự giàu có chỉ là phần còn lại tích lũy sau khi bạn đã chi tiêu những gì bạn kiếm được. Và vì bạn có thể xây dựng sự giàu có mà không cần thu nhập cao, nhưng bạn không thể xây dựng sự giàu có mà không có tỷ lệ tiết kiệm cao.
Khi nói về tiền bạc, chúng ta dễ bị cuốn vào những công cụ, phương tiện đầu tư và kế hoạch làm giàu hấp dẫn. Nhưng việc xây dựng sự giàu có rất đơn giản: chi tiêu ít hơn số tiền bạn kiếm được và tiết kiệm tiền. Vì vậy, hãy ít quan tâm đến những gì người khác nghĩ về bạn, hạ thấp cái tôi của mình, tiết kiệm nhiều hơn và xây dựng sự giàu có thực sự.
Bài học 11: Khi quản lý tiền bạc, đừng cố gắng trở nên hoàn toàn hợp lý, chỉ cần đủ hợp lý
Hợp lý là thực tế hơn và bạn sẽ có cơ hội cao hơn để duy trì nó trong dài hạn, điều này mới là quan trọng khi quản lý tiền bạc. Khi nghĩ đến tiền và con số, chúng ta thường nghĩ rằng mình cần dùng Excel, tính toán tỉ mỉ ưu nhược điểm của mỗi quyết định mua sắm và đưa ra quyết định tối ưu nhất. Tuy nhiên, chúng ta là con người, không phải máy tính. Đặt kỳ vọng rằng chúng ta nên hành xử như một chiếc máy tính chỉ là đặt ra sự thất bại cho chính mình.
Vì vậy, hãy chấp nhận hợp lý. Chúng ta không cần phải hoàn hảo như một bảng tính trong mỗi quyết định tài chính. Nếu bạn có thể làm đủ hợp lý và duy trì nó trong một thời gian dài, bạn sẽ chiến thắng với tiền bạc.
Bài học 12: Thế giới luôn đầy bất ngờ
Chúng ta thường sử dụng lịch sử để dự đoán tương lai, nhưng bài học lớn nhất mà lịch sử nên dạy chúng ta là tương lai không thể dự đoán được. Chúng ta không biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.
Hiểu rõ về lịch sử kinh tế và đầu tư là một điều khôn ngoan, nhưng nó không phải là một bản đồ của tương lai. Lịch sử tốt cho những bài học tổng quát, giúp hiểu rõ lòng tham và sự sợ hãi, cách con người hành xử dưới áp lực và cách họ phản ứng với các động lực. Nhưng hãy cẩn trọng khi ai đó cố gắng sử dụng các xu hướng lịch sử cụ thể, các ngành công nghiệp hay các biến động thị trường để giải thích những gì đang xảy ra hôm nay.
Bài học 13: Luôn để dành một khoảng cho sai lầm
Không có kế hoạch nào sẽ đi theo đúng như kế hoạch ban đầu. Trong cuộc chiến Stalingrad, trận chiến lớn nhất trong lịch sử thế giới, có một thời điểm xe tăng Đức đã không hoạt động đúng cách. Không phải do hao mòn từ trận chiến hay bị hỏng, mà là do chuột. Những con chuột đã làm tổ trong xe tăng và ăn hết lớp cách điện của hệ thống điện, khiến chúng không thể hoạt động. Đức quốc xã vào trận chiến với trang bị hiện đại nhất vào thời điểm đó, nhưng lại bị đánh bại bởi những thứ không ai có thể ngờ tới: chuột.
Điều này nghe có vẻ nực cười, nhưng những chuyện như thế này xảy ra thường xuyên. Vì vậy, một quy tắc tốt là luôn dự trữ một khoảng cho sai lầm. Đối với tài chính cá nhân, tôi thích dự trữ tiền mặt đủ để trang trải chi phí từ ba đến sáu tháng. Bill Gates đã từng nói: “Khi Microsoft còn là một công ty non trẻ, tôi muốn có đủ tiền trong ngân hàng để trả lương cho cả năm, ngay cả khi chúng tôi không nhận được bất kỳ khoản thanh toán nào.” Ngay cả ở giai đoạn đầu của công ty, Bill Gates đã biết rằng ông cần một khoảng dự phòng để biến giấc mơ của mình thành hiện thực.
Bài học 14: Nhận ra rằng bạn sẽ thay đổi
Chúng ta thường lập kế hoạch tài chính cho tương lai như thể rằng chúng ta sẽ biết chính xác điều gì mình muốn trong tương lai. Nhưng sự thật là chúng ta sẽ thay đổi, và chúng ta phải thay đổi.
Một câu chuyện thường được nhắc đến là một cặp vợ chồng ở tuổi 40 đã đến tư vấn hôn nhân, và người vợ phàn nàn rằng chồng cô không còn là người đàn ông cô kết hôn cách đây 20 năm nữa. Anh ấy giờ đây trầm lặng hơn, không còn nhiệt huyết như khi họ mới bắt đầu hẹn hò. Và người tư vấn hôn nhân đã trả lời: “Thật tốt! Tôi thực sự hy vọng anh ấy không phải là người đàn ông bạn đã kết hôn cách đây 20 năm. Bạn có muốn kết hôn với một sinh viên đại học 20 tuổi không?”
Khi lập kế hoạch tài chính cho tương lai, chúng ta thường giả định rằng chúng ta sẽ hài lòng với mức thu nhập thấp hoặc làm việc không ngừng nghỉ để theo đuổi một mức thu nhập cao. Điều này tăng khả năng chúng ta sẽ một ngày nào đó hối tiếc về những quyết định của mình.
Bài học 15: Nhận ra rằng không có điều gì là miễn phí khi nói về lợi nhuận đầu tư
Tôi rất ủng hộ việc đầu tư vào các quỹ chỉ số, một cách đầu tư đơn giản, chi phí thấp và hiệu quả nhất cho các nhà đầu tư trung bình như bạn và tôi. Nhưng đừng nghĩ rằng không có chi phí nào cho cách đầu tư này.
Chi phí không phải lúc nào cũng được tính bằng tiền mà đôi khi là bằng cảm xúc. Thị trường không luôn đi theo cách mà chúng ta mong muốn, nó có thể tăng vọt hoặc giảm mạnh trong nháy mắt. Nếu bạn theo dõi thị trường đủ lâu, bạn sẽ trải qua mọi giai đoạn của cảm xúc: niềm vui, sợ hãi, phấn khích, nghi ngờ và hối tiếc. Đó là cái giá bạn phải trả nếu bạn muốn hưởng lợi từ việc đầu tư vào thị trường và xây dựng sự giàu có trong dài hạn.
Bài học 16: Xác định trò chơi tiền bạc mà bạn đang chơi
Dễ dàng giả định rằng khi chúng ta nói về tiền bạc và xây dựng sự giàu có, tất cả chúng ta đều theo đuổi cùng một mục tiêu, chơi cùng một trò chơi, cuối cùng là để trở nên giàu có. Tuy nhiên, khi khám phá sâu hơn, chúng ta sẽ thấy rằng có rất nhiều biến thể về điều mà mỗi người cho là giàu có.
Ví dụ, đối với một người, sự giàu có có thể là có một cuộc sống nghỉ hưu thoải mái ở tuổi 60. Đối với một người khác, có thể là sống trong một biệt thự 16 phòng và bay bằng máy bay riêng mỗi cuối tuần. Vì vậy, chiến lược tiền bạc hoặc trò chơi tiền bạc mà mỗi cá nhân đang chơi là và phải hoàn toàn khác nhau.
Bài học 17: Chấp nhận sự lạc quan
Con người thường bị cuốn hút vào sự bi quan, vì nó hấp dẫn hơn và thẳng thắn hơn. Nói với ai đó rằng mọi thứ sẽ tốt đẹp, họ có thể bỏ qua hoặc tỏ ra hoài nghi. Nhưng nếu bạn nói với ai đó rằng họ đang gặp nguy hiểm, bạn sẽ có sự chú ý hoàn toàn của họ. Đây là lý do tại sao chúng ta có rất nhiều tin tức tiêu cực và nội dung về sự suy tàn.
Nhưng lạc quan là điều sẽ giúp chúng ta dám chấp nhận những rủi ro tài chính thông minh và xây dựng sự giàu có. Nếu chúng ta tin mọi thứ trong tin tức và thực sự tin rằng thế giới sẽ kết thúc vào ngày mai, sẽ không có cách nào chúng ta bỏ một xu nào vào thị trường chứng khoán.
Bài học 18: Hãy chấp nhận rằng chúng ta không biết tất cả
Tôi chưa từng gặp một nhà đầu tư nào thực sự nghĩ rằng các dự báo thị trường là chính xác hoặc hữu ích. Nhưng vẫn có nhu cầu rất lớn đối với các dự báo này trong cả truyền thông và từ các cố vấn tài chính. Tại sao lại như vậy? Bởi vì chúng ta đều muốn thế giới phức tạp mà chúng ta sống trở nên dễ hiểu, và các dự báo là những câu chuyện giúp lấp đầy khoảng trống đó.
Nhưng chúng ta phải cẩn thận. Chúng ta phải chấp nhận rằng mình thực sự không biết hết mọi thứ. Không ai thực sự biết tương lai. Điều này cũng có nghĩa là chấp nhận rằng nhiều điều xảy ra trên thế giới nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta. Điều này có thể khó chấp nhận, nhưng càng sớm chấp nhận điều này, chúng ta càng có thể đưa ra các quyết định tài chính thông minh hơn.
Trên đây là 18 bài học quan trọng về sự giàu có từ cuốn sách “Tâm Lý Học Về Tiền Bạc”. Hy vọng rằng những bài học này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cách nhìn nhận và quản lý tiền bạc trong cuộc sống hàng ngày.
